Στάνλεϋ, σερ Χένρυ Μόρτον

(Stanley). Βρετανός δημοσιογράφος και εξερευνητής (Ντενμπάι 1840 - Λονδίνο 1901). Το πραγματικό του όνομα ήταν Τζέιμς Ρόουλαντς, αλλά πήρε το όνομα του θετού πατέρα του, ενός έμπορου της Λουιζιάνας, ο οποίος ανάλαβε το παιδί, που είχε δραπετεύσει σε ηλικία 16 ετών από το ορφανοτροφείο και ταξίδεψε ως μούτσος για την Αμερική. Στις ΗΠΑ κατατάχτηκε εθελοντής στο στρατό και έλαβε μέρος στον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο, για v’ ακολουθήσει αργότερα τη ναυτική σταδιοδρομία. Ασχολήθηκε κατόπιν με τη δημοσιογραφία, έγινε ανταποκριτής του New York Herald και υπό την ιδιότητα αυτή έλαβε μέρος στην εκστρατεία των Άγγλων (1867 - 1868) κατά του νεγκούς της Αιθιοπίας, Θεόδωρου. Το 1870, ενώ βρισκόταν στην Ασία, ο διευθυντής της εφημερίδας του τού ανάθεσε την ανεύρεση του εξερευνητή Λίβινγκστον, που θεωρούνταν χαμένος στην ισημερινή Αφρική. Πήγε στη Ζανζιβάρη και οργάνωσε για το σκοπό αυτό μια αποστολή το Δεκέμβριο του ίδιου έτους. Ξεκινώντας από το Μπαγκα-μόγιο, έφτασε στη λίμνη Ταγκανίκα, όπου στις 3 Νοεμβρίου 1871 ξαναβρήκε τον Λίβινγκστον. Μαζί του εξερεύνησε τη βόρεια ακτή της λίμνης και ύστερα ξαναπήρε το δρόμο για τη θάλασσα. Το 1874, επιφορτισμένος από τις εφημερίδες Daily Telegraph του Λονδίνου και New York Herald, ξαναγύρισε στην Αφρική για μια σειρά εξερευνήσεων, που είχαν κυρίως σκοπό να λύσουν το πρόβλημα των πηγών του Νείλου και του Κόγκου. Φτάνοντας στη λίμνη Βικτωρίας, που είχε ανακαλυφθεί ήδη από τον Τζ. X. Σπικ, την περιέπλευσε το 1875 και εξερεύνησε τις ακτές της λίμνης Ταγκανίκα το 1876. Έφτασε στο ρου του Λουαλάμπα και τον κατέβηκε προχωρώντας έτσι κατά μήκος του Κόγκου, του οποίου ο Λουαλάμπα αποτελεί το ανώτερο τμήμα, και έφτασε ως τις εκβολές. Χρηματοδούμενος από τη Διεθνή Εταιρεία του Κογκό, κάτω από την αιγίδα του βασιλιά του Βελγίου Λεπόλδου B’, αφιερώθηκε από το 1879 ως το 1884 στην εξερεύνηση της κογκολέζικης περιοχής, ανακαλύπτοντας τη λίμνη στην οποία έδωσε το όνομα του Βέλγου βασιλιά και τη λίμνη Τούμπα. Ως επιστέγασμα του έργου του, ο Σ. κατέλαβε επίσημα το Κογκό εν ονόματι της Εταιρείας. Το έδαφος έγινε ύστερα ανεξάρτητο κράτος, κάτω από την ηγεμονία του Λεοπόλδου B’. Το Μάρτιο του 1887 επιφορτίστηκε να σώσει τον Εμίν πασά, κυβερνήτη της επαρχίας Εκουατορίας που είχε καταληφθεί από τους Μαγδιστές και ο Σ. ανάπλευσε τον Κόγκο και το παραπόταμο του Αρουβίμι και συνάντησε, τον Απρίλιο του 1888, τον Εμίν πασά στις όχθες της λίμνης Αλβέρτου. Τεράστια υπήρξε η συμβολή του Σ. στη γνώση των εσωτερικών περιοχών της ισημερινής Αφρικής. Εκτός από την ακριβή διαπίστωση του άνω ρου του Κόγκου, την ανακάλυψη των λιμνών Λεοπόλδου B’ και Τούμπα, σ’ αυτόν οφείλεται και η ανακάλυψη των λιμνών Αλβέρτου και Εδουάρδου και η ανακάλυψη του όρους Ρουβενζόρι. Η ιστορική συνάντηση του σερ Χένρι Μόρτον Στάνλεϊ με τον Ντ. Λίβινγκστον, σε χαλκογραφία της εποχής.